Feljton predstavlja izvode iz knjige “Za njima će vjekovi hramati”, najnovijeg dela Buda Simonovića, pisca, novinara i saradnika “Vesti”. Reč je o njegovim feljtonima, reportažama, intervjuima i zapisima nastajalim minulih 45 godina o 15 duhovnih velikana od Svetog Save, Vuka Karadžića i Njegoša do Andrića, Lalića, Dučića, Nikole Lopičića, Ivana Gorana Kovačića, Desanke Maksimović, Dušana Kostića, Ćopića, Libera Markonija, Disa, Pjera Lotija i jedinog još živog Matije Bećkovića.
Na spisku cetinjskih ulica već petnaestak godina nema one koja je više od pola veka nosila ime Vuka Karadžića. Na kućama u toj maloj uličici u naselju Grude, doduše, odavno nema table sa Vukovim imenom, ali je, na zahtev novoosnovanog “Društva prijatelja Islanda”, ime genijalnog reformatora srpskog jezika i formalno izbrisano da bi se ukazala počast i odala zahvalnost Islandu, prvoj zemlji na svetu koja je nakon poznatog referenduma maja 2006. godine, priznala crnogorsku nezavisnost. Odbornicima cetinjskog parlamenta koji su glasali za ovu odluku, očigledno je mnogo više bilo stalo da uklone Vukovo ime nego da odaju priznanje Rejkjaviku, odnosno malenoj državici vulkana i ribara, šćućurenoj u jednom uglu ledenog ostrva u severnom Atlantiku, nedaleko od arktičkog polarnog kruga, jer je teško poverovati da iole pismeni Cetinjanin ne zna šta je hromi tršićki genije pre bezmalo 200 godina učinio za Crnu Goru, za njenu duhovnost, slobodu i nezavisnost i da je sa tim prosto sramotno upoređivati nekakvu ovovremenu zaslugu Islanda.
Neraskidivo prijateljstvo
“Kako gođ što mi je onda ležao na srcu i u pameti moj Jadar, đe sam se rodio i uzrastao, i na koji sam iz Šišatovca svaki dan po nekoliko puta uzdišući pogledao… tako mi je isto ležala na srcu i u pameti i Crna Gora, za koju sam još od djetinjstva moga čuo i razumio da u njoj još od Lazareva vremena jednako traje srpska vlada i carovanje, i koju bih i danas voljeo sto puta vidjeti nego Jadar ili ikakvo drugo mjesto na svijetu.” Ove reči Vuk Karadžić je zapisao pre bezmalo dva veka u predgovoru svom “Rječniku” na koji se, kako je sa ponosom isticao, pretplatilo i dvanaest Crnogoraca, iako su se pismeni u to doba, izuzimajući sveštenike, na prste brojili. Iz tog perioda datira i prisna prepiska Vuka Karadžića sa tadašnjim crnogorskim vladikom Petrom Prvim Petrovićem Njegošem, a veliko i trajno prijateljstvo će se posebno razviti između njegovog naslednika na tronu, sinovca Petra Drugog Petrovića Njegoša i Vuka.
Vuk i Njegoš su se prvi put sreli 1833. godine kada je mlađani crnogorski vladika, na putu u Moskvu, svratio u Beč da upozna u tom trenutku jednog od najpoznatijih Srba u austrijskoj prestonici. Na njegov poziv, Vuk će već iduće godine krenuti na svoj prvi put u Crnu Goru. Kao plod njegovog dvomesečnog boravka pod Lovćenom, tri godine kasnije, u Nemačkoj će se pojaviti njegova knjiga o Crnoj Gori i Crnogorcima, jedno od ponajznačajnijih i najboljih dela te vrste posvećenih Crnoj Gori. Zanimljivo je da je knjigu objavio na nemačkom jeziku, bez imena autora, jer Vuk je želeo da u prvi plan istakne i svetu što uverljivije predstavi kameno gnezdo slobode u srcu Evrope, ne bi li na taj način doprineo i umilostivio nemilosrdne evropske sile da priznaju crnogorski suverenitet. I sve što je potom napisao i učinio Vuk Karadžić, bilo je usmereno na propagiranje Crne Gore, u čijim će granitnim gomilama naći korene srpskog jezika, potku za svoju jezičku reformu, kojom je večno zadužio južnoslovenske narode na Balkanu i zadivio ceo učeni svet.
Njegove neraskidive veze sa Crnom Gorom i prijateljstvo sa crnogorskim dvorom nastavlja se i posle Njegoševe prerane smrti. On će 1852. godine dopratiti Njegoševog naslednika, knjaza Danila, i sa njim, kad se vraćao iz prve državničke misije, doputovati na Cetinje, a manje je poznato da je Vuk Karadžić pod Orlovim kršem boravio i krajem 1860. godine. Hromi, sedamdeset trogodišnji starac, već dobrano načetog zdravlja, po zimi i hladnoći, tada je gotovo tajno doputovao na Cetinje da mladom, tek ustoličenom Danilovom nasledniku, knjazu Nikoli, preda pismo srpskog kneza Mihaila i prenese poverljivu usmenu poruku oko zajedničkih priprema za konačni obračun sa turskim zavojevačima.
Preko Vuka pucanj u Njegoša
Sem svega onoga što je za života objavio, a što je u najvećoj meri, direktno ili indirektno vezano i za Crnu Goru, Vuka Karadžića je, kažu, i smrt zatekla nad rukopisom pete knjige pesama novijeg doba posvećenih bojevima sa Turcima za vladavine dvojice potonjih Petrovića, knjaza Danila i njegovog naslednika knjaza, kasnije kralja Nikole.
– Sve to je, manje više, poznato svakom prosječno pismenom Crnogorcu. Cetinjanima pogotovu. Očigledno je, međutim, prevagnula mržnja, odnosno želja da se potre srpstvo koje ovdje nikad nije dovođeno u pitanje. Ova neviđena i nečuvena bruka je napravljena u cilju promocije dukljanstva, a ovdje se preko Vuka direktno puca na dinastiju Petrovića, tako da ni samom Njegošu više nije sigurno na Cetinju – kaže Jovan Markuš, čovek koji je pre više od 30 godina sedeo na stolici gradonačelnika crnogorske prestonice.
I Markuš i drugi koji se zgražaju nad ovim činom, podsećaju da se nešto slično na Cetinju desilo i 1941. godine za kratkotrajne vladavine fašističke, kvislinške crnogorske vlade sa Sekulom Drljevićem na čelu, kada je srušen velelepni spomenik kralju Aleksandru, umesto srpskog proglašen crnogorski jezik, a Njegoševa ulica preimenovana u Katunsku. Da se i ne govori o progonima i pogromima nad viđenijim i istaknutim Srbima.
I ovaj skandal je, inače, potekao od takozvane Crnogorske pravoslavne crkve. Samozvani mitropolit, raspop Miraš Dedeić je, kažu, istog časa kad je objavljena vest da je Island priznao Crnu Goru, na svojoj “crkvi”, privatnoj kući u cetinjskom naselju Grude, istakao islandsku zastavu, a taj barjak se odmah potom zavijorio i na obližnjim kućama petorice braće Kapisoda. Još tada je najavljeno da će jedna ulica ili trg u prestonici dobiti ime Islanda, ali nikome nije bilo ni na kraj pameti da će zbog toga Vuk biti prognan sa Cetinja.
Vuk u Drobnjaku
Poznato je da Karadžići vuku korene sa Lopata iz Lijeve Rijeke. U bežaniji pred Turcima, Vukov čukundeda Ristan se preko Zete i Nikšića obreo i sklonio u Petnjici kod Šavnika, u srcu Drobnjaka, a stotinak godina kasnije Vukov deda Joksim, zvani Bandula, doselio se u dolinu Jadra, u kugom opustošeni Tršić.
Još davne 1834. godine, kada se prvi put obreo u Crnoj Gori i kada ga je “kao druga i prijatelja” primio tadašnji mlađani crnogorski gospodar Petar Drugi Petrović Njegoš, Vuk Stefanović Karadžić, tada četrdeset sedmogodišnji, već dobro poznati i afirmisani reformator i borac za narodni jezik i neumorni sakupljač narodnih umotvorina, izrazio je veliku želju i rekao da nema mesta na svetu koje bi radije posetio od Drobnjaka i njegove rodne Petnjice, iz koje se u Jadar doselio njegov deda Joksim Tomov Karadžić.
Ta želja mu je ispunjena posle sto sedamdeset i jedne godine, 2005, na Mitrov dan, na Vukov rođendan, kada je u Petnjici uređen i otvoren veliki spomen-kompleks posvećen Vuku Karadžiću.
– U ličnom životu Vuk se povijao i dovijao, gurao sramotu, služio gorega od sebe, moljakao, ali u osnovnoj stvari, u svojoj viziji narodnog jezika, ostao je prav i nepokolebljiv, reformator, borac, heroj misli i pobjednik – rekao je tom prilikom akademik profesor dr Branislav Ostojić i dodao da su zato za Vuka umni ljudi kazali i tu ocenu su pored ostalih podržali jedan Lamartin, jedan Gete, Herder, Valter Skot, Bajron, Puškin, Mickijevič “cijelog vijeka ne pohrama hrom, za tobom će pohramati vjekovi…”
