Srbija i kultura: Umetnički život Doma Narodne skupštine Srbije o kojem se malo govori

Centar Beograda.

Neobično je tiho da čujem sopstvene korake kako odzvanjaju po izglancanom beličastom pločniku.

Dvadeset osam stepenika razdvaja užurbane ulice od impozantne građevine gde se nešto manje od veka prepliću dva paralelna sveta - politički, dobro poznat, i umetnički, o kom se retko govori.

Kamen temeljac Doma Narodne skupštine postavljen 27. avgusta 1907. godine u prisustvu tadašnjeg kralja Petra Prvog Karađorđevića, gotovo devet decenija nemo čuvaju dve grandiozne statue „konja vranih" vajara Tome Rosandića.

„Vredeli su tri puta manje u odnosu na sve drugo što je rađeno u samoj zgradi od gelendera do lustera.

„Spomenici su se tada, umesto varenja, spajali šrafovima", priseća se Slobodan Jeremić očeve priče, u čijoj livnici su izlivene ove skulpture za BBC na srpskom.

One su samo delić umetničkih dela parlamenta, jedne od najvažnijih političkih institucija države, u kojoj se usvajaju zakoni i raspravlja o bitnim društvenim pitanjima.

U njenoj biblioteci krije se original jedne od najstarijih knjiga u Srbiji, a sa plafona devet decenija svetli 600 kristalnih svetiljki.

• Sedam stvari koje možda niste znali o zgradi Vlade Srbije
• Koje tajne krije Državni arhiv Srbije
• Šta kriju mali muzeji Srbije

Na mestu Doma narodne skupštine bila je Batal džamija tokom otomanske vladavine, koju su smatrali najvećom i najlepšom građevinom tog vremena.

Radove na izgradnji po nacrtu arhitekte Jovana Ilkića zaustavili su Balkanski i početak Prvog svetskog rata.

Nedostatak finansijskih sredstava ponovo je prekinuo gradnju, koja je nastavljena tek 1934. godine.

U toj završnoj fazi, uloga glavnog projektanta poverena je ruskom carskom arhitekti Nikolaju Petroviču Krasnovu.

On je zaslužan za detalje poput obrade prozora, vrata, drvenih lamperija, metalnih dekorativnih rešetki i dizajna nameštaja, koji su do danas sačuvani.

Krasnov je projektovao i zgradu Vlade Srbije u Nemanjinoj 11, u Beogradu.

Prvobitna zamisao bila je da se pred skupštinskim ulazom postave dva lava od bronze.

Tadašnji slovenski vajar Lojze Dolinar pisao je Predsedništvu Narodne skupštine da bi bilo „mnogo pogodnije ako se postave dva konja sa jahačem, jer bi bili mnogo bliži našem narodu nego lavovi", podseća dnevni list Politika.

Na simboliku konja osvrnuo se tada i sam vajar Rosandić, objasnivši da konji predstavljaju snagu, a da je čovek taj koji je kroti i kontroliše, kao što i poslanici u skupštini regulišu snagu u državi.

Slobodan Jeremić kaže da je u njihovom nastanku učestvovalo 20 ljudi, a da je čitav proces trajao dve godine.

„Nije bilo savremenijih alata poput brusilica, aparata za varenje i sve je rađeno ručno.

„Danas bi isti posao bio završen za šest meseci", objašnjava ovaj 80-godišnjak, dodajući da se pričalo da su ih konjskim zapregama dovezli do Skupštine.

Prvo zasedanje u novoj zgradi parlamenta, tadašnje Kraljevine Jugoslavije, održano je 20. oktobra 1936. godine.

Tokom Drugog svetskog rata, Narodna skupština je bila dom nemačke komande za Jugoslaviju, da bi se po završetku rata vratila prvobitnoj ulozi.

Pet decenija kasnije, zbog istorijskog, arhitektonskog i umetničkog značaja, proglašena je spomenikom kulture.

Skulpture stare gotovo 90 godina

Kod teških vrata, nekoliko je radnika obezbeđenja.

Na trenutak deluje kao da je predamnom muzejska prostorija: stubovi, četiri mermerne skulpture i visoke tavanice.

Car Dušan, Karađorđe, hrvatski vladar kralj Tomislav i slovenački srednjovekovni knez Kocelj, simetrično raspoređeni u uglovima, nemo dočekuju.

Temperatura je za pet stepeni niža u odnosnu na spoljnu.

Prepoznatljiva prostorija centralnog hola u kojoj se održavaju konferencije za medije posle skupštinskih zasedanja, ovog avgustovskog podneva je prazna.

Tek po neko prođe u tišini.

Da nema zastava države i platna sa maketom skupštine, izgledalo bi kao da se korača nekim ateljeom.

Rezbareni nameštaj, jonski stubovi, dok su u nišama smeštene četiri ženske skulpture.

Simbolišu privredne delatnosti: zanatstvo, pomorstvo, poljoprivredu i industriju, a napravljene su, poput ostalih umetnina, 1937. godine.

Kod bočnog stepeništa koji iz centralnog hola vodi ka prvom spratu postavljena su dva ženska bronzana akta koja personifikuju prosvetu i pravdu.

Omanjih statua ima i duž sporednih hodnika, između kabineta poslaničkih klubova.

Rudar, bista, Građevinac, bista, ređaju se figure.

O njima, ali i drugim skupštinskim umetničkim predmetima, vodi računa odeljenje za investiciono održavanje objekata.

Freske, a nisu religioznog karaktera

Deo unutrašnje dekoracije skupštinskog zdanja čine i freske.

U Maloj sali, u prizemlju, iznad govornice, oslikana je Velika alegorija rada Matea Menegela Rodića, hrvatskog slikara.

„Rađena je fresko tehnikom, ali nije religioznog karaktera.

„Predstavljeni su svi slojevi društva, od radnika, preko poljoprivrednika do građevinaca i nastavnika, mada ima i verske simbole: Gračanicu, Franjevački samostan i džamiju - tri ravnopravne religije tadašnje države", objašnjavaju iz skupštinske službe za edukaciju za BBC na srpskom.

Trista mesta, koliko ih ima u Maloj sali, trenutno su prazna.

Na dvanaest pandatifa, trouglastih prostora koji krase galeriju sale, naslikani su muški i ženski portreti u nošnjama naroda tadašnje zemlje: Srbi, Crnogorci, Hrvati, Bošnjaci, Makedonci i Slovenci.

Iako su nastali kad i velika freska, boja deluje sveže, kao da je umetnik pre nekoliko sati odložio četkicu.

Fresaka ima i u velikom skupštinskom kafe-bifeu, nedaleko od ove prostorije.

Obala, U Brdima i Gosposvetsko polje su velikih dimenzija i podsećaju na platnene, a ne na zidne slike.

Po sredini sobe veliki luster, stolovi prekriveni čistim belim stolnjacima i braon očuvane stolice.

Prazno je, godišnji je odmor.

Na suprotnom kraju je Velika sala, jedina prostorija u kojoj nemate utisak da hodate galerijom ili muzejem, a gde se vode sednice i žustre rasprave.

Hrastove klupe postavljene su polukružno.

Naspram polukružnog zida nekada je bio portret kralja Petra Drugog Karađorđevića.

U ovoj sobi, gde sve više odjekuje neprimeren rečnik, postavljena je i spomen ploča Ivi Andriću, jugoslovenskom književniku, dobitniku Nobelove nagrade.

Miris hartije i drveta

Na prvom spratu je manje vajarskih dela, a više sitnih umetnina, sijaset poklona stranih delegacija, izloženih na policama staklenih vitrina.

Među njima je i poklon sadašnjeg britanskog kralja Čarlsa - stakleni akvarel podmetači.

Čarls, tada princ, posetio je Narodnu skupštinu u martu 2016. godine, a čitav kolektiv bio je uzbuđen, kažu mi iz skupštinske službe.

„Rukovao se sa svima i bio je jako opušten."

Nekoliko metara dalje je biblioteka.

Iza drvenih vrata je 11.000 knjiga, a najstarija datira još iz 18. veka.

Prostorijom dominira miris hartije.

Za jednim od stolova zatrpanim papirima gotovo 18 godina radi Marina.

„Osećam se jako lepo ovde, radim u struci i uživam", kaže pomalo sramežljivo, ne otkrivajući prezime, za BBC na srpskom.

Njena koleginica već poseže za vrednim istorijskim artefaktima: Sretenjski ustav, prvi ustav Srbije, Ustav Kneževine Srbije i Slavenoserbski magazin Zaharija Orfelina iz 1768, prvi časopis u Srba.

Dok listam omanju belu knjižicu, pitam se kako je moguće da je posle toliko vekova očuvana, kao da je pre koju godinu izašla iz štamparije.

„Stare knjige se čuvaju pod određenom temperaturom i retko ih pokazujemo.

„Za posetioce je urađeno nekoliko kopija", objašnjava za BBC na srpskom.

U vitrinama su i rukom pisani stenogrami skupštinskih sednica održanih tokom Prvog svetskog rata u Nišu i na Krfu.

Biblioteku, kao i bilo koju prostoriju Narodne skupštine, može da poseti ko želi, svake prve subote u mesecu.

„Učenicima je uglavnom zanimljiva prostorija, jer ih podseća na biblioteku iz filma o Hariju Poteru (čarobnjaku), a kada dolaze strane delegacije, zanima ih da li ima nešto u vezi sa njihovom državom", kažu bibliotekarke.

Posetioci se, pak, najviše zaustavljaju kod starih kartoteka.

Dve pravougaone komode sa po 40 fioka postavljene su tik uz bibliotekarski sto.

Pored političke literature, na policama su i rečnici, atlasi, enciklopedije, medicinska tematika, a zaluta i po koja beletristika.

Među prvim skupštinskim bibliotekarima bio je Branislav Nušić, najpoznatiji srpski komediograf.

Njemu je nedaleko od biblioteke posvećen poseban kutak.

Kolekcija koja je brojala 156 umetničkih slika

Na prvom spratu je i diplomatski salon, nekada poznat kao salon kneza Pavla Karađorđevića.

Na zidovima su portreti članova dinastije Obrenović i Karađorđević, rađeni 1937/38. godine.

Nameštaj za ovu prostoriju, francuskog stila, takođe je dizajnirao Nikolaj Krasnov i u potpunosti je sačuvan, kao i trideset i šest svetiljki centralnog lustera.

Danas je koristi samo predsednik Skupštine kada dočekuje strane delegacije, o čemu svedoče brojni darovi na policama.

Dekorativnih slika ima i u drugim prostorijama, uglavnom u kabinetima poslaničkih klubova i predsednika Skupštine.

Kolekcija slikarskih dela je obuhvatala 156 dela poznatih imena poput Save Šumanovića, Petra Lubarde, Milana Konjovića, Petra Omčikusa i Jovana Bijelića,

Portreti predsednika skupštine bili su među prvim umetničkim slikama koje su poručene, a prve primerke uradio je slikar Uroš Predić.

Dopunjavanje skupštinske zbirke nastavljeno je posle Drugog svetskog rata,

U tom periodu, kolekcija je obogaćena delima autora iz svih krajeva tadašnje Jugoslavije.

Državne komisije odlučivale su koje delo zavređuje da se nađe na skupštinskim zidovima.

Tokom demonstracija 5. oktobra 2000. godine, devedeset slika je ukradeno ili uništeno u požaru.

Desetine hiljada ljudi iz svih krajeva Srbije tog dana pristiglo je u prestonicu države tražeći da dotadašnji predsednik Slobodan Milošević ode sa vlasti, usled nezadovoljstva sveopštim stanjem u zemlji i ratovima u bivšoj Jugoslaviji.

Posle višesatnih sukoba sa policijom, upali su u tadašnju Saveznu skupštinu, u kojoj su radili poslanici iz Jugoslavije koju su činile Srbija i Crna Gora.

Od 90 ukradenih slika, do sada je vraćeno svega 35, među njima najpoznatije delo Save Šumanović „Pogled na kapelu Svete Petke u Šidu".

Dvostrani časovnici

Dok nastavljam obilazak u tišini, uočavam bakarni sat sa čeličnim lancima, koji osvetljava neonski luster.

Jedan je od šest dvostranih koliko ih ima u celoj zgradi i radi.

U samom zdanju nekada je bilo 114 časovnika, češkog porekla, uglavnom postavljenih po kancelarijama, kabinetima i svečanim prostorijama, a dva su ugrađena u duboreznu dekoraciju sala.

Izuzetak je trostrani, koji dočekuje goste kod skupštinskog ulaza iz Kosovske ulice.

Uzanim hodnikom stiže se do povećeg foajea gde su izložene dve biste Josipa Broza Tita, doživotnog jugoslovenskog lidera i njegovih bliskih saradnika.

Na zidu su i grbovi nekadašnjih republika bivše Jugoslavije, prethodno uklonjeni iz Velike sale.

Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk

(BBC News, 08.28.2023)