„Espreso indeks": Kolike su razlike u kupovnoj moći stanovnika opština u Srbiji

Novčanik prosečnog stanovnika Kostolca najdeblji je u Srbiji, dok najmanju kupovnu moć ima prosečni stanovnik Raške.

To su rezultati istraživanja „Espreso indeks" Instituta za razvoj i inovacije (IRI), a koji pokazuje odnos cene kratkog espresa i prosečne plate u svakoj od 175 opština u Srbiji.

„Srbija nije zemlja velikih nejednakosti u kupovnoj moći - polovina gradova i opština smešteno je u intervalu plus-minus deset odsto od proseka, a samo sedam opština je u ekstremnim intervalima.

„Nemamo veliku kupovnu moć, ali je nemaju ni komšije iz susedne opštine", opisuje Srbiju direktor IRI-ja Nenad Jevtović.

• Koliko su porasle cene u Srbiji od početka pandemije korona virusa
• Koliko u evrima košta odlazak mladih iz regiona
• Mladi odlaze, mladi dolaze

Ipak, iako bi se moglo očekivati da će sredine u kojima se za prosečnu platu može popiti više espreso kafa privlačiti i više ljudi, selidbe ne zavise samo od tog faktora.

„Ljudi odlaze iz mesta koje imaju visoku kupovnu moć jer im neka mesta sa manjom kupovnom moći daju veće mogućnosti i pružaju bolje usluge za život - a ovo posebno važi za mlade ljude.

„Kupovnom moći se može objasniti koliko možete kupiti espresa, ali jasno je da je važno i postojanje bioskopa, pozorišta, džez kluba ili zatvorenog bazena."

Ovo je prvo takvo istraživanje urađeno u 175 opština u Srbiji, a primenjen je model sličan „Big mek indeksu" koji časopis Ekonomist koristi za upoređivanje svetskih valuta koristeći vrednost hamburgera u restoranu brze hrane u zemljama širom sveta.

Lista je sačinjena tako što je izračunato koliko se u proseku po opštinama i gradovima može kupiti kratkih espresa za prosečnu neto platu, i to je postavljeno kao indeks 100.

Sve opštine koje imaju indeks viši od 100 imaju i višu kupovnu moć, dok one sa indeksom nižim od 100 imaju nižu kupovnu moć od srpskog proseka.

Srbija od Kostolca do Raške

Kada se napravi poređenje koliko se kratkih espreso kafa može popiti za prosečnu platu u nekoj od opština, na čelo liste izbijaju Kostolac sa indeksom 161, Majdanpek sa 152 i Lajkovac 146.

„U ovim opštinama veoma su razvijene delatnosti povezane sa proizvodnjom električne energije i rudarstvom.

„Važan faktor je što u njima posluju firme iz sistema Elektroprivrede Srbije ili Rudarsko-topioničarskog basena Bor, što ih zbog visine prosečne zarade smešta na sam vrh kupovne moći", navodi direktor Instituta koji je sproveo istraživanje.

Prosečna zarada više vredi i u Babušnici, Trgovištu i Žabarima - opštinama koje se ne pojavljuju u pregledima privredno najuspešnijih mesta.

• Beograd skočio na listi najskupljih gradova za život
• Razlike između bogatih i siromašnih država u SAD

„Ovo je indikator kupovne moći, zanimalo nas je koliko se ona razlikuje u gradovima i opštinama.

„I ta vrednost je promenljiva, ali ovo je dobar pokazatelj gde je deblji, a gde tanji novčanik - ne znači vam isto ona crvena novčanica sa likom Đorđa Vajferta na Kopaoniku, u Subotici ili u Pirotu."

Na dnu liste su Čajetina sa indeksom 67, Žagubica sa 64, Svrljig sa 60 i Raška sa indeksom 53, a neke među njima „plaćaju ceh" visokoj turističkoj privlačnosti.

„Na kupovnu moć utiče to koliko novca ima u jednoj opštini, a to je određeno uslugama ili proizvodima koje privreda te opštine nudi.

„Turistička mesta nude turističke usluge koje donose mnogo novca pa je i cena espresa visoka, a ako plata nije visoka - kupovna moć je mala, takva je situacija sa Raškom i Čajetinom", aludira Jevtović na planinske centre Kopaonik i Zlatibor.

• Kako stoji budžet Srbije za 2021. godinu
• Šta treba da znate o prosečnoj zaradi u Srbiji - u 100 i 500 reči

Zašto baš kratki espreso i kako nastaje ovaj indeks?

Da bi se uporedila kupovna moć u opštinama u Srbiji, bilo je najpre neophodno izabrati kriterijum poređenja.

„Espreso je izabran zato što je to dobro čije su karakteristike veoma slabo promenljive - posmatrali ga u Subotici ili u Vranju, kvalitet kratkog espresa je vrlo malo promenljiv, bilo da ga pravi vrhunski majstor ili prosečni konobar.

„Mi smo tražili malo promenljivo dobro, koje je uporedivo", kaže Jevtović.

Na sličan način, magazin Ekonomist za poređenje vrednosti valuta koristi big mek hamburger jer se u njegovoj izradi koristi isti recept širom sveta.

„U 175 opština u Srbiji, bez Kosova i Metohije za koje nema podataka od 1999, želeli smo da popišemo ugostiteljske objekte koji su u radijusu od jednog kilometra od administrativnog sedišta mesta.

„Anketirana su tri objekta u svakoj opštini i to u kratkom roku - u periodu od sedam dana, a to je upoređeno sa podacima o neto plati u toj opštini za 2020. godinu prema Republičkom zavodu za statistiku."

Kakva je espreso slika Srbije?

Od 175 opština u Srbiji, 75 ih ima espreso indeks viši od prosečnog, četiri imaju tačno prosečni, dok je kupovna moć u ostalima ispod proseka.

Ipak, kada se pogleda šira slika, ona postaje daleko raznolikija.

„Opština Kostolac ima najvišu kupovnu moć, ali su u njenoj blizini opštine sa izuzetno malom kupovnom moći", kaže Nenad Jevtović.

Takođe, ovaj indeks razbija predrasudu da se u Vojvodini živi bolje - odnos plata i cena kratkog espresa u vojvođanskim opštinama nije bolji nego u centralnoj i južnoj Srbiji.

„Možda imamo uverenje da se severno od Save i Dunava živi bolje, ali u tim delovima Srbije ne postoje gradovi, osim Novog Sada, gde je kupovna moć iznad proseka."

Konačno, grad Beograd blizu je zlatne sredine, sa espreso indeksom 106.

Među beogradskim opštinama, najveća kupovna moć je u Lazarevcu - još jednoj od opština koja na svojoj teritoriji ima rudnike uglja Kolubare, jednog od ključnih postrojenja za proizvodnju struje.

Neće po kupovnoj moći mnogo zaostajati ni Vračar i Novi Beograd, dok će se veoma daleko ispod srpskog proseka naći kupovna moć stanovnika Barajeva, takođe žitelja srpske prestonice.

Pogledajte video o tome kako pandemija korona virusa utiče na džepove stanovnika Srbije

Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk

(BBC News, 07.06.2021)