Balkan i svemir: Kako planete dobijaju imena
Stribor, Ilirija, Beograd, Morava, Irena, Srbija - ovo su samo neka od imena koja su zvezdama i planetama davale države Balkana.
Morava i Vlasina „odletele" su u svemir.
Da, dobro ste pročitali.
U sazvežđu Pegaz, na oko 1.304 svetlosnih godina od Zemlje, nalazi se mala žuta zvezda - nalik Suncu. A oko nje se okreće egzoplaneta. Liči na Jupiter, ali je dvostruko manja od njega.
Upravo ste upoznali zvezdu Moravu i planetu Vlasinu.
- Retrogradni Merkur: Šta to stvarno znači i da li utiče na život
- Srbi ipak ne lete u svemir
- Kiša meteora: Šta je i kako nastaje
U okviru konkursa Međunarodne astronomske unije, Srbija je „kumovala" zvezdi WASP-60 i planeti koja kruži oko nje i dala im imena po dvema rekama.
Međunarodna astronomska unija je prikupila sve rezultate i imenovala više od sto planeta van Sunčevog sistema i isto toliko zvezda.
Osim Srbije, novim planetama i zvezdama imena je dalo još 110 zemalja. Od država sa Balkana, nebeskim telima su „kumovale" i Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Slovenija i Rumunija.
Albanija: Ilirija i Arber
Zvezda HD-82886, u sazvežđu Mali lav ponela je ime Ilirija, a planeta koja se oko nje rotira, sada se zove Arber.
Iz Albanije je stiglo 120 predloga - pobedio je naziv Ilirija, a u objašnjenju piše da se Albanci smatraju potomcima Ilira.
Arber je naziv za srednjevekovne stanovnike te zemlje.
Bosna i Hercegovina: Bosona i Naron
Iz Bosne i Hercegovine stiglo je 256 predloga, a Bosona i Naron novi su nazivi zvezde HD 260610 i egzoplanete koja se vrti oko nje.
Bosona je naziv iz 10. veka za teritoriju Bosne, dok je Naron jedan od naziva za reku Neretvu koji se koristi u Hercegovini.
Bosona i Naron nalaze se u sazvežđu Vodolije.
Bugarska: Tangra i Bendida
U istom sazvežđu kao i Morava i Vlasina, smeštene su i Tangra i Bendida - zvezda i egzoplaneta kojima je Bugarska dala ime.
Dobile su ime po božanstvima. Tangra je vrhovni bog neba kog su obožavali Bugari, a Bendida je u koju su verovali Tračani.
Hrvatska: Stribor i Veles
Novi naziv zvezdi HD 75898 i egzoplaneti koja kruži oko nje dala je Hrvatska.
Stribor tako više nije samo naziv boga vetra u slovenskoj mitologiji i junaka iz knjige Priče iz davnina Ivane Brlić-Mažuranić, već je i ime zvezde u sazvežđu Ris.
Veles je planeta koja se oko nje okreće, a naziv je inspirisan slovenskim bogom zemlje, vode i podzemnog sveta.
Slovenija: Irena i Istok
Sazvežđe Herkul dobilo je dva nova člana - odnosno nova imena za njih - Irenu i Istoka.
Ovi predlozi Slovenije dobili su najviše glasova, pa je WASP-38 sada Irena, po glavnom liku iz dela Pod slobodnim suncem slovenačkog autora Franca Finžgara.
Istok - nova egzoplaneta - dobila je ime po borcu za slobodu iz istog dela.
Rumunija: Moldoveanu i Negoja
Rumunija je nazvala zvezdu i planetu po najvišim planinskim vrhovima u toj zemlji.
Zvezda i planeta u sazvežđu Severna kruna ponele su ova dva imena.
Šta je zabranjeno?
Kompletna lista pobedničkih predloga po zemljama može se naći na sajtu Međunarodne astronomske unije.
Ta organizacija je pre četiri godine organizovala prvo ovakvo takmičenje. Imena 14 zvezda i 31 egzoplanete izabrana su 2015.
Imena koja se daju nebeskim telima moraju „pripadati objektima, ljudima ili mestima od velikog i dugog kulturnog, istorijskog ili geografskog značaja", ili „biti tematski povezana sa nebom, astronomijom, sazvežđem u kome se sistem nalazi".
Imena mogu da imaju od četiri do 16 znakova latiničnom transkripcijom.
Kako bi izbegli moguće konfliktne situacije, organizatori su odlučili da neće razmatrati imena političara, vojnih ili verskih ličnosti, kao i još uvek živih ljudi ili onih koji su umrli pre manje od jednog veka.
Zabranjena su i imena organizacija ili proizvoda, životinja, skraćenice i izmišljena imena.
Organizatori takmičenja naglašavaju da odobrena imena nisu zamena za tradicionalne astronomske kodove, već su puna imena nebeskih tela „i mogu se koristiti zajedno sa ili umesto naučnih oznaka".
Takmičenje je trajalo više od šest meseci, svako je mogao da učestvuje u njemu i ponudi par imena, kao i da ukratko objasni zašto su ta imena važna.
Najviše glasova između 12 srpskih predloga dobila su imena koja je dalo Astronomsko društvo Novi Sad. O izboru imena glasalo se u Noći istraživača.
Srbija, Beograd, Tesla, Mišković, Tito...
Mnoge male planete ponele su imena sa ovih područja.
Tako u svemiru istovremeno i dalje postoje Jugoslavija, Srbija, Beograd, Zvezdara - pošto su neke od planeta van sunčevog sistema ponele te nazive.
Jedna planeta nosi ime Mišković, po nekadašnjem direktoru Opservatorije na Zvezdari koja je za njegovo vreme i podignuta, Vojislavu V. Miškoviću.
Dejan je jedna od malih planeta koja nosi ime po sinu astronoma Pere Đurkovića. Tu je i planeta Knežević, po srpskom astronomu akademiku Zoranu Kneževiću. Po astronomima sa ovih područja imena nose i planete Novaković, Ćuk i Milošević.
I Filip Cepter ima planetu koja je naziv dobila po njemu: 6589-Janković.
Po srpskoj kraljici Simonidi, trećoj ženi kralja Milutina, nosi ime planeta 1678-Simonida.
Pratite nas na Fejsbuku i Tviteru. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
(BBC News, 12.18.2019)
