Astronomski satelit Ajnštajn donosi nove uvide u rani svemir
Kineski astronomski satelit Ajnštajnov astronomski istraživač (EP) je prvi put u istoriji detektovao signale mekih X-zraka iz eksplozije u ranom svemiru, otvarajući novu mogućnost istraživanja mladog kosmosa.
Kako prenosi Sinhua, otkriće je objavljeno u časopisu Priroda i astronomijan (Nature Astronomy), 23. januara.
Širokougaoni teleskom za X zrake na satelitu EP registrovao je slabi pulsni signal iz eksplozije u opsegu mekih X-zraka 15. marta 2024. godine. Ovaj bljesak, označen kao EP240315a, pokazao je brze oscilacije u svetlini i trajao je preko 17 minuta pre nego što je postepeno iščezao.
Nakon toga, teleskopi iz drugih zemalja potvrdili su da ovaj bljesak potiče iz udaljenog ranog svemira.
U trenutku ove eksplozije, svemir je bio star samo 10 odsto svoje trenutne starosti, a signal je putovao 12,5 milijardi godina pre nego što je stigao do Zemlje. Otkriće EP240315a označava prvi slučaj detekcije mekih X-zraka iz eksplozije u ranom svemiru.
Naučnici X-zrake klasifikuju kao "meke" ili "tvrde" na osnovu njihovog nivoa energije: meki X-zraci imaju nižu energiju, dok tvrdi X-zraci imaju višu energiju.
"Ovo je tek početak, a ovo otkriće je pokazalo izvanredan potencijal EP satelita u detekciji kosmičkih eksplozija iz ranog svemira", rekao je Juan Vejmin, glavni istraživač EP misije i istraživač Nacionalne astronomske opservatorije Kineske akademije nauka (CAS).
Otkriće EP240315a omogućilo je i saradnju između EP tima i dr Roberta Ričija sa Univerziteta Tor Vergata u Rimu, Italija.
On je pokrenuo dugoročno praćenje ovog gama bljeska (GRB) u radio-opsegu. Koristeći Australijski kompaktni niz teleskopa, njegova tromesečna radio posmatranja potvrdila su da energetski izlaz EP240315a odgovara karakteristikama GRB-a.
Gama bljeskovi (GRB) spadaju među najsnažnije eksplozivne pojave poznate u svemiru, obično nastale eksplozijama masivnih zvezda. Naknadna analiza je otkrila da je EP240315a povezan sa GRB-om označenim kao GRB240315C.
"Ovi rezultati pokazuju da značajan deo FXRT-ova (brzih X-zraka prolaznih pojava) može biti povezan sa GRB-ovima i da osetljivi X-zraci monitora, poput EP-a, mogu precizno locirati te pojave u udaljenom svemiru. Kombinovanje snage X-zraka i radio posmatranja daje nam novi način istraživanja ovih drevnih eksplozija čak i bez detekcije gama zraka", izjavio je dr Roberto Riči.
Međutim, misterija ostaje, jer je GRB otkriven putem EP-a posebno jedinstven. U uobičajenim okolnostima, X-zraci se pojavljuju nekoliko desetina sekundi pre gama zraka, ali u slučaju EP240315a, X-zraci su stigli više od šest minuta ranije.
"Ovako dugo kašnjenje nikada ranije nije primećeno", rekao je Sun Hui, saradnik istraživač u Nacionalnoj astronomskoj opservatoriji CAS-a i jedan od prvih autora studije.
Gao He, koautor rada sa Univerziteta Peking Normal, istakao je da ovo otkriće nudi novu perspektivu i može dovesti do ponovnog razmatranja postojećih modela GRB-a.
(Beta, 27.01.2025)
