Bliski istok: Šta je libanski Hezbolah i hoće li ući u potpuni rat sa Izraelom
Šiitska politička, vojna i socijalna organizacija ima veliku moć u Libanu, ali se u zapadnim i arapskim državama smatra terorističkom organizacijom.
Libanski Hezbolah i Izrael godinama sporadično razmenjuju vatru, ali su sukobi intenzivirani od oktobra prošle godine od početka rata izraelske vojske i palestinskih ekstremističkih grupa u Pojasu Gaze, predvođene Hamasom.
Raketni napad proteklog vikenda za koji Izrael okrivljuje Hezbolah u kojem je poginulo 12 dece i mladih na Golanskoj visoravni, teritoriji pod izraelskom okupacijom, naglo je pojačao strah od novog rata na Bliskom istoku.
Bio je to najsmrtonosniji incident na i oko severne granice Izraela u devet meseci skoro svakodnevne razmene vatre Izraela i Hezbolaha.
Posmatrači kažu da su do sada obe strane imale za cilj da obuzdaju neprijateljstva bez prelaska granice i da ne ulaze u potpuni rat.
Ali sada se strahuje da bi poslednji napad Hezbolaha mogao da dovede do toga da situacija izmakne kontroli.
- Izrael i libanski Hezbolah sve bliži ratu
- Golanska visoravan - mesto istorijskih sudara Izraela i Sirije
- Šta je Hezbolah i zašto se našao u vašingtonskom sporazumu
- Hasan Nasralah, vođa Hezbolaha blizak Iranu i čovek koji drži Liban u šaci
Šta je Hezbolah?
Hezbolah, ili Božja stranka, šiitska je politička, vojna i socijalna organizacija koja ima veliku moć u Libanu, ali se u zapadnim i arapskim državama smatra terorističkom organizacijom.
Ovaj pokret ima snažnu podršku Irana, jedne od najvećih sila na Bliskom istoku.
Izrael i Hezbolah imaju dugi istorijat sukoba koji seže decenijama unazad.
Od 1992. godine ovu vojno-političku organizaciju predvodi Hasan Nasralah.
Hezbolah se pojavio uz finansijsku i vojnu pomoć Irana tokom izraelske okupacije Libana početkom 1980-ih i kao sila za odbranu libanskih tradicionalno obespravljenih šiita na jugu, iako njeni ideološki koreni sežu sve do šiitske islamističke obnove u Libanu 1960-ih i 1970-ih.
Posle povlačenja Izraela 2000. godine, Hezbolah je odolevao pritisku da se razoruža i nastavio da ojačava vojno krilo - Islamski otpor.
Grupa je postepeno postajala i ključni igrač u libanskom političkom sistemu, preko sopstvene partije Blok lojalnosti otporu i praktično stekla moć veta u kabinetu.
Tokom godina Hezbolah su optuživali za niz bombaških napada i atentata, uglavnom protiv izraelskih i američkih meta.
Izrael, zalivske arapske države, Arapska liga i zapadne zemlje, predvođene Amerikom, proglasili su Hezbolah za „terorističku organizaciju".
Pogledajte video na našem Jutjub kanalu: Šta povezuje Ameriku i Bliski istok
https://www.youtube.com/watch?v=aYlrMu97GxE
Hezbolah, odani saveznik sirijskog predsednika Bašara Al Asada, poslao je hiljade ekstremista da se bore za Asada tokom sirijskog građanskog rata pokrenutog 2011. godine.
Kako se sukob zaoštravao, pokazali su se odlučnim u pomaganju da provladine snage povrate teritoriju koju su izgubile od pobunjenika, posebno duž planinskog dela libanske granice.
Izrael često napada mete u Siriji povezane sa iranskim i militantima Hezbolaha, ali retko javno priznaje.
Hezbolahovo prisustvo u Siriji, međutim, produbilo je unutrašnje napetosti u samom Libanu.
Njegova podrška sirijskom šiitskom alavitskom predsedniku i čvrste veze sa Iranom produbile su i neprijateljstva sa zalivskim arapskim državama, predvođene glavnim regionalnim rivalom Irana - Saudijskom Arabijom.
Posle iznenadnog napada palestinske militantne grupe Hamas na Izrael 7. oktobra 2023. godine, u kom je stradalo najmanje 1.400 ljudi, došlo je do prekogranične razmene vatre između Hezbolaha i Izraela.
Dok je Izrael pokretao vazdušne napade iz odmazde na Gazu, ubivši hiljade ljudi, grupa je saopštila da je „potpuno spremna" da doprinese borbi protiv Izraela.
Hezbolahov vojni, bezbednosni i politički uticaj, kao i socijalne usluge koje pruža ustoličile su njegovu reputaciju države u okviru države, parirajući vladinim institucijama i dobijajući oštre kritike rivala.
Na neki način, njegova snaga sada prevazilazi onu libanske vojske, a njegova pozamašna količina naoružanja upotrebljena je protiv Izraela u ratu 2006. godine.
Neki Libanci smatraju Hezbolah pretnjom po stabilnost zemlje, ali je on postojano popularan u šiitskoj zajednici.
Ko je vođa Hezbolaha, Hasan Nasralah?
Šeik Hasan Nasralah je šiitski sveštenik koji vodi Hezbolah od 1992. godine.
Odigrao je ključnu ulogu u njenom pretvaranju u političku, ali i vojnu silu.
Održava bliske veze sa Iranom i njegovim vrhovnim vođom, ajatolahom Alijem Hamneijem.
Oni datiraju iz 1981. godine, kada ga je prvi iranski vrhovni vođa, ajatolah Ruholah Homeini, imenovao za svog ličnog predstavnika u Libanu.
Nasralah se godinama nije pojavljivao u javnosti, navodno iz straha da će ga Izrael ubiti.
Međutim, Hezbolah ga i dalje poštuje i svake nedelje drži govore koje prenosi televizija.
Kolika je vojna snaga Hezbolaha?
Hezbolah je jedna od najopremljenijih, nedržavnih vojnih snaga na svetu.
Iran ga finansira i snabdeva naoružanjem i drugom vojnom opremom.
Šeik Hasan Nasralah tvrdi da ima 100.000 boraca, iako nezavisne procene variraju između 20.000 i 50.000.
Mnogi su dobro obučeni i prekaljeni u borbi i borili su se u sirijskom građanskom ratu.
Procenjuje se da ima 120.000-200.000 raketa i projektila, prema istraživačkom Centru za strateške i međunarodne studije.
Većinu njegovog arsenala čine male, nevođene artiljerijske rakete zemlja-zemlja.
Ali pretpostavlja se i da poseduje protivvazdušne i protivbrodske rakete, kao i navođene rakete sposobne da pogode duboko unutar Izraela.
Ovo je mnogo sofisticiranije od onoga što u Pojasu Gaze ima Hamas na raspolaganju.
Da li bi Hezbolah mogao da zarati sa Izraelom?
Ranije sporadične borbe eskalirale su 8. oktobra - dan posle iznenadnog napada Hamasa na Izrael.
U znak solidarnosti sa Palestincima, Hezbolah je tog dana pucao na izraelske položaje.
Od oktobra, Hezbolah lansira rakete na severni deo Izraela i izraelske položaje na Golanskoj visoravni, ispaljuje protivtenkovske rakete na oklopna vozila i napada vojne ciljeve eksplozivnim dronovima.
Izraelska vojska uzvraća vazdušnim udarima, tenkovskom i artiljerijskom vatrom na položaje Hezbolaha u Libanu, uglavnom na jugu zemlje.
Ujedinjene nacije kažu da su napadi primorali više od 90.000 ljudi u Libanu da napuste domove, a oko 100 civila i 366 boraca Hezbolaha ubijeno je u izraelskim napadima.
U Izraelu, zvaničnici kažu da je zbog napada Hezbolaha 60.000 civila moralo da napusti domove i da je 33 ljudi ubijeno, među kojima 10 izraelskih civila.
Koreni Hezbolaha
Teško je odrediti tačne korene Hezbolaha, ali njegovi prethodnici pojavili su se posle izraelske invazije na južni Liban kao odgovor na napade palestinskih ekstremista 1982. godine, kad su se šiitski lideri pristalice vojnog odgovora otcepili od vodećeg pokreta Amal.
Novu organizaciju, Islamski Amal, vojno i organizaciono značajno je pomogla iranska Revolucionarna garda sa sedištem u Dolini Beka.
Ona se nametnula kao najistaknutija i najefikasnija šiitska milicija koja će kasnije oformiti Hezbolah.
Ove grupe su pokrenule napade na izraelsku vojsku i njegovog saveznika Južnu libansku vojsku (SLA), kao i na strane sile u Libanu.
Veruje se da su one bile odgovorne za bombardovanje američke ambasade i kasarnu američkih marinaca 1983. godine, u kojima je ukupno stradalo 258 američkih i 58 francuskih vojnika, kao i da su navele zapadnjačke mirovne trupe na povlačenje.
Hezbolah je 1985. godine najavio osnivanje objavljivanjem „otvorenog pisma" koje je identifikovalo SAD i Sovjetski Savez kao glavne neprijatelje Islama i pozvao na „uništenje" Izraela, za koji je tvrdio da okupira muslimansku teritoriju.
Pozvao je i na „uspostavljanje islamskog sistema na osnovu slobodne i direktne selekcije ljudi, a ne na osnovu prisilnog nametanja".
Sporazum iz Taifa 1989. godine kojim je okončan građanski rat u Libanu i koji je pozvao na razoružavanje milicije, naveo je Hezbolah da preimenuje vojno krilo u „Islamski otpor" posvećen okončanju izraelske okupacije, omogućivši mu tako da zadrži sopstveno naoružanje.
Pošto je sirijska vojska nametnula mir Libanu 1990. godine, Hezbolah je nastavio gerilski rat na jugu Libana, ali je počeo da igra aktivnu ulogu i u libanskoj politici.
- Bejrut i Balkan: „Libanci su kao feniks koji se diže iz pepela"
- Korak po korak kroz minska polja u Libanu
- Šta je izraelska Gvozdena kupola
Prvi put je uspešno učestvovao na nacionalnim izborima 1992. godine.
Kad su se izraelske trupe konačno povukle 2000. godine, Hezbolah je pokupio zasluge za njihovog proterivanje.
Grupa je odolevala pritisku da se razoruža i zadržala vojno prisustvo na jugu, navodeći kao opravdanje stalno izraelsko prisustvo na Šeba farmama i drugim spornim teritorijama.
Hezbolahovi ekstremisti su 2006. godine pokrenuli prekogranični napad u kom je ubijeno osam izraelskih vojnika a još dvojica su oteta, izazvavši masovni izraelski odgovor.
Izraelski borbeni avioni bombardovali su uporišta Hezbolaha na jugu i u južnim predgrađima Bejruta, dok je Hezbolah ispalio oko 4.000 raketa na Izrael.
Tokom 34-dnevnog sukoba poginulo je više od 1.125 Libanaca, većina civila, kao i 119 izraelskih vojnika i 45 civila.
Hezbolah je preživeo rat i izašao iz njega osokoljen.
Iako je od tada osvežio i proširio arsenal, regrutujući veliki broj novih boraca, nije bilo krupnih novih žarišta u graničnoj oblasti, kojom sada patroliraju mirotvorci Ujedinjenih nacija i libanska vojska.
Uticaj
Kad je libanska prozapadnjačka vlada 2008. godine pokušala da ugasi Hezbolahovu privatnu telekomunikacionu mrežu i smeni šefa obezbeđenja na aerodromu u Bejrutu zbog veze sa grupom, Hezbolah je odgovorio zauzimanjem većeg dela prestonice i pokretanjem borbi protiv rivalskih sunitskih grupa.
Da bi okončala unutrašnje sukobe u kojima je stradalo osamdesetak ljudi i koji su doveli Liban na ivicu novog građanskog rata, vlada se povukla, a deljenje vlasti je omogućilo Hezbolahu i njegovim saveznicima da stave veto na bilo koju odluku kabineta.
Na izborima 2009. godine, Hezbolah je osvojio deset poslaničkih mesta i ostao u vladi narodnog jedinstva.
Kasnije iste godine, generalni sekretar Hezbolaha general Šeik Hasan izdao je novi politički manifest koji je želeo da istakne „političku viziju" grupe.
Izbačeno je pominjanje Islamske republike koja se pojavljuje u manifestu iz 1985. godine, ali je zadržan čvrst stav prema Izraelu i SAD-u i uverenje da Hezbolah mora da zadrži oružje.
Grupa i njeni saveznici su 2011. godine doveli do pada vlade narodnog jedinstva predvođene Sadom Haririjem, sunitom koji je uživao saudijsku podršku, uz upozorenje Hezbolaha da neće mirno trpeti optužbe da su četvorica njegovih članova učestvovala u ubistvu Haririjevog oca Refika 2005. godine.
U decembru 2020. godine, Specijalni tribunal za Liban Ujedinjenih nacija osudio je u odsustvu na doživotnu kaznu zatvora pripadnika Hezbolaha Salima Ajaša zbog učešća u tom ubistvu.
Hezbolah i njegovi saveznici nastavili su da budu deo narednih vlada, u kojima imaju pozamašan uticaj.
BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.
Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
(BBC News, 07.29.2024)
