Zagađenje i Srbija: Magla - kako nastaje i zašto ne vidimo prst pred okom

Magla, koja prema narodnim verovanjima sakriva brojne tajne i nemani, u našim krajevima nastaje tokom jeseni i zime, kada je hladno i dovoljno vlažno.

BBC News 17.12.2020 | Nemanja Mitrović - BBC novinar

Magla i smog oko spomenika Pobednik u Beogradu — Pobednik u magli

Koliko puta vam se dogodilo da krenete na posao ili u školu, a po izlasku iz zgrade ne vidite prst pre okom jer vas je dočekalo njeno visočanstvo - magla, kraljica jutarnje, pa i večernje misterije, od koje zaziru i najhrabriji?

Ova prirodna pojava, koja prema narodnim verovanjima sakriva brojne tajne i nemani, u našim krajevima nastaje tokom jeseni i zime, kada je hladno i dovoljno vlažno.

„Magla je kondenzovana vodena para, koja se javlja pri tlu, u prizemnom sloju atmosfere.

„Kada se ukombinuju odgovarajuća količina vodene pare i odgovarajuća temperatura, dolazi do stvaranja magle, pri čemu je neophodno da nema jakog vetra", objašnjava za BBC na srpskom, Vladan Ducić, profesor klimatologije na Geografskom fakultetu u Beogradu.

Pored pesama i priča u kojima je u glavnoj ulozi, magla može stvoriti i realne probleme, posebno u saobraćaju, kao i kada u gradovima sa zagađujućim česticama formira smog.

Beograd u proseku ima 32 maglovita dana godišnje.

Gradska magla - smog

Ako se u magli nalaze zagađujuće supstance, onda je reč o smogu.

„Razlika je i u nijansi - pravi smog je tamnije boje, a čista magla je mlečne boje", objašnjava Ducić kako praviti razliku.

Taj naziv potiče od kovanice nastale od dve engleske reči „smoke" - dim i „fog" - magla.

Vazduh u Beogradu je jutros u 10 sati, dok se magla protezala ulicama prestonice, bio nezdrav, odnosno na crvenoj skali.

Prema indeksu zagađenosti vazduha u Beogradu čestice PM 2,5 iznosile su 151, PM10 - 54, azot-dioksid 13,3 i ugljen-monoksid 8,5.

Pored Beograda, smog muči stanovnike Londona, Pariza, Hamburga, Los Anđelesa i brojnih drugih gradova u morskom priobalju i rečnim dolinama.

Gusta i opasna londonska magla

U Londonu je početkom decembra 1952. godine zbog velikog smoga život izgubilo više od 4.000 ljudi, dok se više od 100.000 razbolelo.

Vidljivost je bila svega nekoliko metara.

U listu Environmental Health Perspectives 2004. godine objavljena je studija u kojoj naučnici navode da je mesecima posle „velikog smoga" još 6.000 ljudi stradalo usled posledica zagađenog vazduha.

Vlasti Velike Britanije su kasnije donele zakone i odluke kojima je ograničeno „sagorevanje uglja" u urbanim sredinama, dok su vlasnici kuća dobili grantove za prelazak sa fosilnih goriva na alternativni sistem grejanja.

Početkom decembra 1930. godine u dolini reke Meze (Mas) u Belgiji, na dužini od 24 kilometara stvorio se gusti smog, koji je povećao smrtnost za oko 10 puta.

„Jeste to bilo davno, ali je ekstremni primer koji se više neće ponoviti jer je veći deo razvijenog sveta prešao na grejanje gasom, umesto fosilnih goriva", kaže Ducić.

Magla u popularnoj kulturi

Magla je čest motiv u popularnoj kulturi - u knjigama, pesmama, ali pre svega u horor filmovima, čija pojava ledi krv u žilama i od koje nas podilazi jeza.

Centar američke filmske industrije Holivud, iz čije kuhinje su izašli brojni filmovi, gde kao jedan od glavnih motiva „provejava" magla, nalazi se u Los Anđelesu, gradu gde je smog, čest i neželjen gost.

Njegov priobalni geografski položaj i klima pogoduju razvoju magle, dok veliki broj automobila i industrija za preradu nafte, doprinosi nastanku smoga.

Dešavalo da zbog toga snimanje bude odloženo, ukoliko je u prirodi, po okolnim brdima.

Međutim, magla nije omela Džona Karpentera da snimi kultni, istoimeni film.

U filmu Magla iz 1980. godine, priobalni kalifornijski gradić sa pojavom magle, opsedaju duhovi poginulih mornara.

Magla je inspirisala i američkog pisca Stivena Kinga, tvorca velikog broja horor romana.

U nekim njegovim knjigama, poput Groblja kućnih ljubimaca, magla se javlja kao sporedni efekat, koji najavljuje scene strave i užasa, dok se u romanu „Izmaglica", koji je ekranizovan 2007. godine, cela radna odvija oko nje.

Nemi film Alfreda Hičkoka iz 1927. godine Stanar: Priča o londonskoj magli, rađen je po romanu inspirisanim Džekom Trbosekom, engleskim serijskim ubicom s kraja 19. veka koji je navodno tražio žrtve u magli.

Osećaj nelagode magla izaziva i u pojedinim muzičkim spotovima, a mnogima je prva asocijacija spot za pesmu Triler Majkla Džeksona u kome sumaglica najavljuje dolazak zombija i njihov čuveni ples.

Pored holivudskih horor filmova, gde iz magle vrebaju živi mrtvaci, vampiri ili vukodlaci, ona kao efekat postoji i u srpskom i jugoslovenskom filmu.

Iako je mali broj horor filmova snimljen na Balkanu, ljubitelji domaće kinematografije pamte Pun mesec nad Beogradom Dragana Kresoje, kao i Sveto mesto Đorđa Kadijevića i čuvenu scenu u kojoj Mira Banjac u ulozi starice izlazi iz magle i prilazi šupi u kojoj spava Dragan Jovanović.

Jugoslovenska i hrvatska pevačica Josipa Lisac takođe pominje maglu u istoimenoj pesmi iz 1980. godine.

Magla svuda, magla oko nas

Pojavi magle odgovaraju „niske temperature i visoka vlažnost vazduha", zbog čega je karakteristična za noćne i jutarnje sate, tokom jeseni i zime.

Ovaj „prizemni oblak", podrazumeva „zamućenosti prizemnog sloja vazduha", gde je vidljivost smanjena do jednog kilometra.

Ukoliko je vidljivost veća od jednog kilometra, u pitanju je sumaglica.

Magla se može uočiti na svim kontenentima, dok je u Srbiji najčešća u dolini Velike Morave, Panonskoj niziji i u kotlinama zapadne Srbije.

Najviše dana sa maglom beleži meteorološka stanica u Požegi.

„Ima više reka i vlaga je velika, a zbog kotlinskog položaja je zaštićena od vetrova", objašnjava profesor Ducić zbog čega je u Požegi ta pojava učestala.

Dodaje da je magla najređa u jugoistočnom Banatu zbog jakog vetra - košave.

Postoji i suva magla - čađevina, koja nastaje tokom šumskih požara.

„Neki šumski požari mogu da naprave veliku količinu dima koja zajedno sa kondenzovanom vodenom parom stvara tu specifičnu maglu"

Pored načina postanka, od obične magle se razlikuje i po posebnoj sivo-crvenoj boji.

Pogledajte naš video o "prodavanju magle"

Kakve probleme donosi?

Magla može da dovede do velikih nezgoda u saobraćaju zbog smanjene vidljivosti.

Veliki broj udesa u Srbiji upravo je prouzrokovala ova prirodna pojava.

Rano izjutra, 9. novembra 2005. godine na auto-putu Beograd-Niš, usled guste magle, došlo je do pet lančanih sudara u kome je život izgubilo sedmoro ljudi.

Skoriji primer je iz oktobra 2018. kada je, takođe na auto-putu, između Ćuprije i Jagodine, život izgubilo osam osoba, dok je 25 povređeno.

Profesor Ducić kaže da magla može da škodi i osobama koje boluju od astme, čak i kada nema zagađujućih supstanci.

„Njima smeta velika vlaga u vazduha, tako da im se preporučuje manji boravak napolju tokom magle", dodaje.